Arabidopsis thaliana. “Wat!? Kun je dat eten?!” Nou, technisch gezien wel ja, maar echt lekker is het niet. Toch is het de meest bestudeerde plant op aarde. Er is geen plant waar wij meer over weten dan Arabidopsis thaliana. De Engelse term ‘Mouse ear cress’ zegt je iets over de grootte van dit plantje. Haar blaadjes zijn net zo groot als de oren van muizen. De Nederlandse term ‘Zandraket’ zegt je iets over het grondtype waarin je dit plantje kan tegen komen; zand. Zandraketten zijn echter niet zo veeleisend wat dat betreft. Mensen kijken altijd een beetje verbaast als ik naar het ‘onkruid’ tussen de stoeptegels wijs, en zeg dat ik daar de afgelopen acht jaar aan gewerkt heb.
Waarom werken zoveel plantwetenschappers aan de zandraket, en wat heeft de tuinbouw aan dit onderzoek? Zoals dierwetenschappers fruitvliegjes en witte lab-ratten hebben omarmt, zo hebben plantwetenschapper de afgelopen decennia de zandraket omarmt. Dat heeft verschillende redenen. Ten eerste is het lekker klein. Klein, als in ‘de blaadjes zijn zo klein als muizenoren’, en klein als in ‘een genoom van maar 5 chromosomen, ongeveer 30 duizend genen en in totaal zo’n 135 megabase paren aan nucleotiden…’. Inderdaad, lekker klein.
Ten tweede is het lekker snel. Waar sommige bomen meer dan duizend jaar oud kunnen worden, is de zandraket het leven nogal snel zat. Het is een winter annuel, wat doorgaans betekent dat het als rozet overwintert en vroeg in de lente al uitgebloeid is. Kun je denken; “domme plant zeg, maakt nooit eens een lekkere warme zomer mee”. Maar het niet meemaken van een zomer is een pientere evolutionaire strategie van sommige planten. Waar wij zomers wellicht associëren met strand, ijsjes en fietsen in een korte broek, daar associëren planten doorgaans zomers met vraatzuchtige insecten. Door te over-zomeren als zaadje kom je die insecten nooit tegen. Kneiterslim van die zandraket! In de juiste condities kan een zandraket binnen vijf weken haar hele levenscyclus voltooien, en dat is dan weer heel handig voor de plantwetenschapper die nog snel wat laatste resultaten moet verzamelen voor een belangrijke publicatie of onderzoeksvoorstel.
Ten derde is het lekker gulzig in haar zaadproductie. Niet alleen maakt het heel veel zaadjes, deze zaadjes zijn ook nog vaak identieke kopieën van de moederplant vanwege zelfbestuiving. Doordat in de natuur ook verreweg de meeste voortplanting in de zandraket plaats vindt door zelfbestuiving, is het genoom van elke willekeurige zandraket die je vindt redelijk homozygoot. Homozygoot betekent dat je twee identieke kopieën van een gen hebt. Lekker handig!
Lekker klein, lekker snel en lekker gulzig in haar zaadproductie. Maar dus niet echt lekker… Dus wat moet jij ermee? Het is wel verwant aan lekkere planten zoals kool, canola and wasabi. Maar mocht jij nu tomaten of chrysanten telen, ook dan zal er ongetwijfeld kennis uit het onderzoek aan de zandraket in de genetica en de behandeling van jouw gewas zitten. Plantenwetenschap is bijzonder innovatief, en Nederland is een wereldspeler en voorloper op dit gebied. Robotics, automatisch fenotyperen, genomic breeding, AI, biologische bestrijding, vertical farming en LED belichting, noem het maar op. Elke innovatie moet eerst getest worden, vaak vanuit fundamentele kennis met de zandraket. In dubbelzinnige zin zijn vele plantwetenschappers bezig met echte ‘Rocket Science’ en uiteindelijk komt deze kennis in de kassen terecht. Lekker!