Bij de term ‘hormonen’ denken we al snel aan het effect ervan op menselijk gedrag. Vaak met een negatieve bijklank. Puberaal en agressief gedrag in jonge mannen wordt toegedragen aan testosteron. Emotionele achtbanen die vrouwen kunnen ondergaan tijdens de cyclus, zwangerschap of overgang worden toegedragen aan oestrogeen. Het zet hormonen in een kwaad daglicht, en dat is zonde. Deze negatieve associaties doen geen recht aan de wonderlijke wereld van hormonen, de leer van endocrinologie. Hormonen zijn fascinerend!
Een goede hormoonhuishouding waarin verschillende hormonen in tijd fluctueren en elkaar in balans houden is cruciaal voor een gezonde gemoedstoestand. Maar wij mensen zijn niet uniek hierin. Alle dieren hebben in meer of mindere mate een complexe hormoonhuishouding waarin cruciale functies worden aangestuurd. Dierlijk gedrag heeft vaak een hormonale basis. En plantlijk gedrag dan?
Planten hebben ook hormonen. Verschillend van hormonen uit het dierenrijk, en ‘gedrag’ is een beetje een vreemde term met betrekking op planten. En plantlijk is geen woord. Wist ik. Het is wellicht wat antropomorfisch om te praten over het gedrag van planten, alsof planten daadwerkelijk keuzes kunnen maken, verliefd kunnen worden en pijn kunnen lijden.
Keuzes maken is een rationeel of intuïtief proces waar een cognitief brein voor nodig is. Dat hebben planten niet. Verliefd worden is ook niet nodig voor planten, de voorplantingsstrategie van planten kent weinig romantiek. Bevruchting vindt vaak plaats door een complete vreemdeling (wat pollen van een paar velden verderop), en zelfbevruchting is ook een vaak voorkomend fenomeen bij planten. Aan verliefd zijn hebben planten een broertje dood.
Pijn lijden dan, kunnen planten dat? Toen ik zo’n vijf jaar oud was zag ik op Sesamstraat een filmpje van twee pratende bomen. Ze keuvelde gezellig wat in een bos. Er kwamen twee houthakkers met een grote zaag. Zo’n zaag die je met zijn tweeën moest vasthouden. De houthakkers hadden baarden. Ze begonnen tot mijn verafschuwing één van de bomen door te zagen. De boom schreeuwde het uit van de pijn. Met bomenbloed en alles! Dat korte filmpje maakte een grote indruk op kleuter Manus. Ik durfde jarenlang geen tak meer van een boom af te breken.
Na de afgelopen tien jaar van persoonlijk onderzoek in de wijze waarop planten met stress omgaan kan ik concluderen dat dit Sesamstraat filmpje een niet heel accuraat beeld geeft van plantenleed. Maar planten ervaren wel degelijk stress. Droogte, hitte, een knagend insect, een necrotrofe schimmel; planten zitten er niet op te wachten en hebben net als ons een complexe hormonale huishouding om de juiste respons te activeren.
Trips of rupsen die aan je knagen? Het plantenhormoon Jasmonzuur wordt grootschalig aangemaakt en zorgt voor een response tegen deze vreetzakjes. Bacteriën of biotrofe schimmels die je gewas belagen? Salicylzuur is aan de beurt. En deze twee stresshormonen hebben een soort wipwap effect. Als de aanmaak van Salicylzuur omhoog gaat, gaat Jasmonzuur omlaag en andersom. Planten met zowel knagende insecten als bacteriële en virale belaging hebben het dus extra zwaar.
Dan zijn er nog allerlei groei en bloei hormonen zoals Auxine, Ethyleen, Gibberellinezuur, Abscisinezuur en vele anderen. Voor elk cruciaal proces in de plant zijn specifieke planthormonen beschikbaar. En veelal werken deze weer in synergie of antagonie van de stress hormonen. Als tuinder doe je er van alles aan om een zo’n mooi en gezond mogelijk gewas te krijgen. En als het blad dan weer eens slaphangt of er vreemde vlekken op je bloemen of vruchten zitten vraag je je af wat jij kan doen. Maar het laatste zetje in het herstel komt altijd uit de plant zelf. Wat er ook gebeurt in je gewas, 99% van de tijd zullen het de hormonen zijn die de klus moeten klaren.
